Zgodnie z art. 48a ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach przedsiębiorca (inaczej: posiadacz odpadów) jest zobligowany do uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów i/lub ich przetwarzanie, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, czy też pozwolenia zintegrowanego. Nakładany jest też na niego obowiązek ustanowienia zabezpieczenia roszczeń swojej działalności w wysokości, której umożliwiałoby mu pokrycie kosztów wykonania zastępczego. Zabezpieczenie roszczeń może zostać przedstawione w formie depozytu (gotówki), gwarancji ubezpieczeniowej lub gwarancji bankowej.
Gwarancja środowiskowa jest produktem mającym duże znaczenie w odniesieniu do stale rosnącej świadomości ekologicznej. Jest „zobowiązaniem” firmy do podjęcia przez nią wszelkich działań, mających na celu poprawę, ale też ochronę środowiska, jak również redukcję negatywnego wpływu prowadzonej przez siebie działalności. Produkt ten jest więc przeznaczony głównie dla przedsiębiorstw, których działalność może wyrządzić szkody w środowisku. W związku z powyższym, przedsiębiorca zobowiązany jest do przedstawienia zabezpieczenia – np. gwarancji ubezpieczeniowej w sytuacji chęci uzyskania np. zezwolenia na zbieranie odpadów. Gwarancja środowiskowa może być wykorzystywana zarówno przez osoby prawne, jak i osoby fizyczne, które prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą. Zabezpieczenie dotyczy głównie firm, działających w sektorze podlegającym tzw. ryzykom ekologicznym, tj. przemysłu energetycznego, chemicznego czy wydobywczego. Zaliczyć możemy do nich także elektrownie, wysypiska odpadów, złomowiska, zakłady produkujące opony, zakłady chemiczne, czy też firmy pozyskujące surowce wtórne lub prowadzące hodowle zwierząt gospodarskich.
Gwarancja środowiskowa stanowi zatem zabezpieczenie roszczeń o pokrycie kosztów, wynikających z usunięcia odpadów z miejsc, które nie są przeznaczone do ich magazynowania lub składowania; w sytuacji cofnięcia przyznanego firmie zezwolenia, ale również wskutek usunięcia odpadów i ich zagospodarowania łącznie z odpadami, które wchodziły w skład pozostałości z przeprowadzonej akcji gaśniczej.
Jeżeli chodzi o strony samego produktu, jakim jest gwarancja ubezpieczeniowa to zobowiązanym jest w tym przypadku posiadacz odpadów, prowadzący działalność opierającą się na zbieraniu lub przetwarzaniu odpadów (np. RIPOK – Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych PSZOK – Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych), z wyłączeniem podmiotów, które zarządzają składowiskiem odpadów. Beneficjentem gwarancji środowiskowej jest natomiast Skarb Państwa, który reprezentowany jest przez właściwy organ (np. starostę czy marszałka województwa). Wysokość zabezpieczenia jest pochodną wielkości zbieranych lub przetwarzanych odpadów i wynika z postanowienia starosty lub marszałka województwa o wysokości i formie zabezpieczenia roszczeń. Poziom ustanowionego zabezpieczenia ma przede wszystkim umożliwić pokrycie kosztów, dotyczących wykonania zastępczego postanowienia, które nakazuje przedsiębiorcy usunięcie odpadów z miejsc niedozwolonych do ich składowania lub magazynowania, w tym również usunięcia odpadów i ich zagospodarowania wraz z odpadami, które stanowią pozostałości z akcji gaśniczej lub też dotyczą usunięcia szkód lub negatywnych skutków w środowisku. Posiadacz odpadów jest więc zobligowany do utrzymywania zabezpieczenia roszczeń nie tylko przez okres trwania zezwolenia na zbieranie odpadów lub ich przetwarzania, ale również i po zakończeniu obowiązywania udzielonych zezwoleń, czyli do czasu otrzymania ostatecznej decyzji, dotyczącej zwrotu zabezpieczenia roszczeń. Towarzystwa ubezpieczeniowe wystawiają zazwyczaj gwarancje środowiskowe na okres jednego roku.
Główną zaletą gwarancji środowiskowej jako formy zabezpieczenia jest minimalizacja ryzyka utraty płynności finansowej w odniesieniu do depozytu pieniężnego. Przedsiębiorca nie musi przelewać środków pieniężnych na rachunek organu administracji państwowej/samorządowej, z których przez długi okres nie mógłby skorzystać. Zabezpieczenie roszczeń dla odpadów nie jest też długiem finansowym, jak w przypadku gwarancji bankowej. Oznacza to, że zdolność kredytowa przedsiębiorcy, który zdecydował się na zabezpieczenie roszczeń w formie gwarancji ubezpieczeniowej nie maleje, ponieważ nie zostaje wliczone jako dodatkowe zobowiązanie w banku. Kolejną zaletą jest możliwość prowadzenia działalności, której specyfika wymaga zezwolenia/pozwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów. Przedstawienie gwarancji środowiskowej przez przedsiębiorcę daje możliwość potwierdzenia wiarygodności względem organów administracji publicznej, które zajmują się ochroną środowiska. Dodatkowym udogodnieniem przedstawienia zabezpieczenia w tej formie jest brak warunków czy wyłączeń, które nakładałyby na beneficjenta gwarancji odpowiedzialność.
Ustawa o odpadach narzuciła przedsiębiorcom odpowiedzialność za wytwarzanie, przetwarzanie i zbieranie odpadów. Dotychczas funkcjonujące firmy zostały więc na jej mocy zobligowane do posiadania odpowiednich gwarancji i zezwoleń, w związku z rosnącymi problemami środowiskowymi, wynikającymi m.in. z pożarów nielegalnych składowisk odpadów, czy chociażby wycieków toksycznych substancji do rzek, czy wód. Głównym celem gwarancji środowiskowej jest przede wszystkim promowanie odpowiedzialnego podejścia do kwestii, związanych z ochroną środowiska. Niemniej ważne jest, również budowanie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa, które za cel stawia troskę o ekologię.